NGƯỜI VỀ “PHÍA NÚI BÊN KIA”

Lê Huy Mậu 

Nhà thơ Xuân Sách

* 

Với nhà thơ Xuân Sách, tôi là người ít nhiều có quan hệ công tác. Số là, tháng 12 năm 1985, khi tôi được mời tham dự hội nghị viết văn trẻ toàn quốc lần thứ III tại Hà Nội, ông Lê Xuân Thuỷ, bấy giờ là Phó bí thư thường trực Đặc Khu Uỷ (ĐKU) kiêm trưởng Ban Tuyên giáo ĐKU Vũng Tàu –Côn Đảo (VT-CĐ) giao cho tôi tiện thể mang công văn của ĐKU ra gặp Hội nhà văn (HNV), nhờ HNV giới thiệu cho một nhà văn về làm chủ tịch Hội. Tôi có đến đưa quà và công văn, được tiếp đón vui vẻ và được hứa sẽ quan tâm. Biết được tin VT-CĐ đang cần người về làm chủ tịch Hội, nhiều nhà văn cũng mách tôi gặp người này, người kia… Nhà văn Nguyễn Đức Thọ và nhà thơ Vũ Xuân Hương là đại biểu của tỉnh Đồng Nai (ĐN) cùng đi dự viết văn trẻ với tôi khuyên tôi về Đồng Nai xin nhà thơ Xuân Sách (XS) về làm chủ tịch Hội. 

Sau hội nghị viết văn trẻ toàn quốc, tôi đề xuất việc xin nhà thơ XS về làm chủ tich Hội và dược ĐKU đồng ý. Anh Hưng Nam- Phó trưởng ban thường trực Ban Tuyên giáo ĐKU giao tôi lên Đồng Nai gặp nhà thơ XS. Nghe tôi nói ý định về việc thành lập Hội ở VT-CĐ, ông hào hứng lắm. Nhưng ông cũng nói trước, vì lý do này này…, có thể gặp những khó khăn này này… và dặn đi , dặn lại tôi là phải thế này, thế này… Tôi hăm hở làm cầu nối, làm đại sứ đi về như con thoi giữa VT và ĐN cho cái công việc “đại sự” là thành lập Hội. Thông thường, Hội Văn nghệ địa phương chỉ đại hội hết nhiệm kỳ thôi đã vui, đã nhộn nhip rồi, huống đây lại là việc thành lập Hội. Có cả một pho chuyện bi hài về ngày đó, nhưng thôi, bây giờ chưa phải lúc nói về chuyện đó.

Đặc khu VT- CĐ, bấy giờ, tuy nhỏ bé, ít dân, nhưng lại là một “Hợp chủng quốc”. Là miền đất rất lý tưởng với các trí thức, văn nghệ sĩ nước nhà phiêu dạt. Mọi thủ tục đón rước nhà thơ XS về VT diễn ra suôn sẻ. Nhưng, không lâu sau đó, tình hình bỗng trở nên phức tạp. Theo nhiều nguồn thông tin, ĐK VT- CĐ sẽ sát nhập với ba huyện của tỉnh ĐN để thành tỉnh BR- VT. Việc nhà thơ XS làm chủ tịch Hội cũng không mấy suôn sẻ. Ông buồn lắm. Những chuyện như thế ông cũng đã gặp ỏ ĐN rồi. Nguyên một năm trước đây ông cũng được mời về ĐN để làm phó giám đốc NXB ĐN, trước đó, ông đang là Phó giám đốc NXB Hà Nội. Việc tai sao ông xa Hà Nội để vào ĐN, bước thiên di này của ông là đúng hay sai thì chỉ có ông mới có nghiệm. Tuy nhiên, rất lâu sau ngày xa ĐN, ông vẫn rất vị nể, quý mến nhà văn Lý Văn Sâm và nhà văn Hoàng Văn Bổn… Chính trong những ngày đi ở dở dang giữa ĐN và VT, nhà văn Lý Văn Sâm đã có những tác động tích cực với ĐKU VT-CĐ, và nhờ vậy, năm 1987, Đại hội Hội VH-NT Đặc khu VT-CĐ lần thứ nhất đã được khai mạc, nhà thơ XS được đại hội bầu làm chủ tich Hội và ông giữ cương vị chủ tịch Hội tới ngày về hưu (1995)

Tính ra, từ ngày về VT (1986) đến ngày ông ngã bệnh trở về HN với con cái (2008) là hai hai năm. trừ đi một năm cuối ông có hơi xuống sắc, xuống sức, còn thì ông khoẻ mạnh. Ngày nào ông cũng lai rai vài xéc bóng bàn, đều đặn ngày một hai chai bia và gần như tháng nào ông cũng túc tắc được vài cái tạp bút, tiểu phẩm trên Vũng Tàu Chủ Nhật kiếm tiền bia. Thoạt nhìn, như thế với tuổi hưu là nhàn, là thảnh thơi. Nhưng với anh em quen biết thì biết ông cũng chẳng được thảnh thơi. Có điều ông kín đáo, lúc nào cũng u ẩn như một ngôi mộ cổ…

XS thuộc dạng viết nhiều, nhưng văn ông bị choãi ra, khi là tiểu thuyết, truyện ngắn; khi là thơ; khi là chuyện thiếu nhi… Nhắc đến ông, có người nhắc đến “Đội du kích thiếu niên Đình Bảng”(ĐDKTNĐB); Có người nhớ ông bởi phần lời bài hát “Đường chúng ta đi”; Bạn bè văn nghệ lại nhớ ông bởi “Chân dung nhà văn”. Tôi là một trong số ít người lần đầu gặp ông mà không khoe mình đã đọc “Đội DKTNĐB” của ông. Khi tôi lần đầu được đọc cuốn sách thì nó đă đươc tái bản cả chục lần rồi. Trong các tác phẩm về văn xuôi của ông, tôi thích cái “Phía núi bên kia” hơn cả. Hình như tôi có nói ý này với ông. Ông chỉ im lặng. Cái im lặng của XS có nhiều ngụ ý. Có thể là ông không chấp. Cũng có thể là, rằng, ông biết thừa cả, nhưng…

Trong ba cái “đinh” mà XS ghim được vào lòng người đọc, có vẻ như ông khoái cái “Chân dung nhà văn” hơn cả. Tôi nghĩ, khi chân dung nhà văn đang xuất bản lẻ tẻ, bằng miệng, nó giúp vui trong làng văn được thật nhiều. Không chỉ có tiếng cười, mà có cả sự chát chua của thời thế, có sự được mất của kiếp người… Nhưng đem khen , lại khen quá lên nữa, thì là làm nghèo, làm nhẹ nhõm đời văn của XS đi chứ chẳng chơi (!) 

Có nhiều câu chuyện về các nhà văn ở số 4 Lý Nam Đế thời XS làm biên tập thơ ở đó, hay lắm, chúng tôi xui ông viết lại, ông ậm ừ mãi, nhưng rồi, hình như ông cũng vừa kịp hoàn thành bản thảo trước khi lâm trọng bệnh. Chẳng biết rồi số phận cuốn sách cuối cùng của XS sẽ ra sao?

*

Ngày 4/6/2008, Tôi và nhà văn TDT được lãnh đạo tỉnh cho phép bay ra Hà Nội lo lễ tang nhà thơ XS. Sáng ngày 5/6, tai trụ sở HNV VN, nhà văn Nguyễn Tri Huân, nhà văn Đào Thắng, nhà thơ Nguyễn Hoa đại diện HNV VN; nhà lý luận phê bình Ngô Vĩnh Bình đại diện Tạp chí Văn Nghệ Quân Đội; tôi và nhà văn Trần Đức Tiến đại diện Hội Văn học- Nghệ thuật tỉnh BR-VT cùng hội ý với gia đình nhà thơ XS về việc tang lễ. Tôi và TDT nhận lãnh sự uỷ thác của lãnh đạo tỉnh ra đây là để tham gia vào ban lễ tang cùng HNV VN và gia đình, nhưng khi trao đổi với đại diện gia đình nhà thơ XS thì bất ngờ, con gái nhà thơ XS cho biết: Bố cháu dặn, khi bố cháu mất, gia đình tự lo việc mai táng. Chúng cháu đã nhờ các bác, các chú trong họ đứng ra thu xếp xong cả rồi. Nhà văn TDT sốt sắng: Thế còn điếu văn của bố cháu ai viết, ai đọc? Có cần các chú giúp không? Con trai nhà thơ lại lễ phép: Dạ,điếu văn của bố cháu do chú họ cháu viết. Chú họ cháu là đại tá quân đội đã nghỉ hưu. Việc này để chúng cháu về trao đổi lại với các bác, các chú trong họ đã!

Lúc đi, tôi và TDT đã định sẽ thương nghị với nhà thơ Hữu Thỉnh - chủ tịch HNV VN đọc điếu văn cho nhà thơ XS, cho sang. Nhà văn Nguyễn Tri Huân bảo: Chủ tịch Hữu Thỉnh chỉ đọc điếu văn những nhà văn được giải thưởng HCM thôi. Nhà thơ LHM là chủ tịch Hội địa phương, nơi nhà thơ XS nghỉ hưu đọc điếu văn là đúng rồi. Tôi hơi run. Giũa thủ đô Hà Nội, nơi có mặt đông đủ các nhà văn, nhà thơ lớn của đất nước, anh linh nhà thơ XS biết có vui không, khi đọc điếu văn trước linh cữu ông lại chỉ là một nhà thơ loại cà- là- mèng…như LHM. May sao, điều đó đã không xảy ra. Đọc điếu văn cho nhà thơ XS hôm đó là một vị đại tá họ Ngô (hình như từng là cán bộ tuyên huấn trong quân đội). Nhà thơ Hữu Thỉnh bảo tôi: Hội nhà văn Việt Nam và Hội Văn học- Nghệ thuật BR-VT sẵn sàng đứng ra lo lễ tang cho nhà thơ XS đàng hoàng. Ngoài trách nhiệm của Hội, anh em mình còn có tình cảm riêng với anh XS. Tôi tin điều đó. Nhà thơ Hữu Thỉnh là một người có tiếng chu đáo, đến đầu đến đũa nhất HNV trong việc thăm hỏi, động viên, cũng như lo ma chay, phúng viếng các nhà văn hội viên. Đối với XS, mỗi lần có dịp vào VT, HT luôn nhớ có quà cho XS. Hôm lễ tang nhà thơ, ông bảo, cùng lúc, ông có ba việc không thể quên việc nào: Đó là khai mạc lễ phát động đợt sáng tác về đề tài “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức HCM”, hai là lễ tang nhà thơ XS, ba là giỗ đầu nhà văn Kim Lân. “Phải có mặt đầy đủ hết, không thể vắng mặt được ở chỗ nào cả, Ông Mậu, ông Tiến ạ!”. Mà đúng như thế thật!

Trong khuôn viên nhà tang lễ bệnh viện Thanh Nhàn, tôi thấy một dãy dài những vòng hoa viếng nhà thơ XS. Những vòng hoa đến từ BR- VT, Đồng Nai, Thành phố HCM, Thanh Hoá, Thừa Thiên Huế… Có vòng hoa khiến tôi băn khoăn tư hỏi, không biết quan hệ giữa nhà thơ XS và “khoa dệt may trường đai học bách khoa’ là như thế nào, có khi cả lúc đang sống, ông cũng không hề biết có cái khoa như thế cũng nên. Trong buổi lễ tang giản dị và có phần âu sầu này, cái vòng hoa - có lẽ là của những thanh niên sinh viên mến mộ nhà thơ- gửi viếng chợt ánh lên lấp lánh một tia vui. Tôi nhìn vào tấm hình đặt trước linh cữu ông, trông ông vẫn hiền từ như xưa nhưng thoáng có nét gì đó xa xót thay vì cái vẻ lúc nào cũng như sắp bật cười trước một điều gì đó vừa chợt nghĩ ra. Bên cạnh linh cữu ông, là bài chân dung tự họa của ông đã được phóng to mà mỗi lời trong đó “là một vận vào như không”: 

…Mặt trời ảm đạm quê hương cũ

Ở cuối cung đường rách tả tơi !

Còn điều này nữa, khi ngồi trên xe của nhà xuất bản Kim Đồng trở về, có ai đó bảo, có mấy cụ “Du kích thiếu niên Đình Bảng” từ Bắc Ninh chống gậy đi viếng tác giả XS. Không biết trước XS, đã có nhà văn nào có nhân vật trong tác phẩm của mình đi viếng chưa? Nhưng với tôi thì đây là trường hợp hi hữu của văn chương VN mà tôi được biết!

Trên tàu cánh ngầm về lại Vũng Tàu, TDT nhắc: Tối nay khai mạc bóng đá Euro. Bất giác, tôi chợt nghĩ: Tiếc thật, một người yêu thích bóng đá như XS mà lạ phải ra đi trước kỳ khai mạc Euro thì đau quá. Giá chỉ nán lại chùng tháng nữa thôi là XS “thu hoạch” thêm được một mùa Euro nữa! đau quá anh XS ơi !

16/7/2008

L.H.M