Vũng Tàu có Ông Sông Quê

Trịnh Sơn

Nhà thơ Lê Huy Mậu & Trịnh Sơn (2009)

Bước qua tuổi 60, nhưng nhà thơ Lê Huy Mậu vẫn không thể ngăn được sự run rẩy trẻ thơ khi đứng trước vạn cặp mắt ở Sân thơ Văn Miếu (Hà Nội). Không gian thiêng liêng cùng sự trang trọng quá mực khiến nhà thơ hồi hộp, bất thần mở miệng đọc: “Qua nửa đời phức tạp…”. Nhưng, im ắng đến vô cùng, tuyệt không nghe một tiếng cười nói nào. Khúc hát sông quê đã đi vào lòng người dịu dàng và thơm mát. Ai cũng có thể hiểu được rằng: Nhà thơ Lê Huy Mậu, tác giả phần lời Khúc hát sông quê đang rất xúc động. Nhạc sĩ Nguyễn Trọng Tạo, tác giả phần nhạc chia sẻ với bạn mình bằng một ánh mắt ngước nhìn trời. Bầu trời luôn luôn rộng. Nhà thơ Lê Huy Mậu sau mấy giây hồi hộp, lấy lại bình tĩnh, sang sảng hồn hậu: 

“Ngỡ như người đã hát thay tôi

Ngỡ như tôi đã lẫn vào câu hát

Tuổi thơ ơi! Quá nửa đời phiêu dạt

Tôi lại về úp mặt vào sông quê…”

(trích Trường ca Thời gian khắc khoải – Lê Huy Mậu)

Bài hát này, tôi đã nghe hàng trăm lần nhưng mỗi lần nghe lại, vẫn không giấu được cảm xúc bồn chồn thương nhớ quê nhà. Những hình ảnh của ký ức tái hiện như một khúc phim chiếu chậm: Con cá dưới sông cây trồng trên bãi, lúa gặt rồi còn để lại rơm thơm… Đẹp quá, quê hương ơi ! Hôm nay, lại được tận mắt thấy và tai nghe tác giả đọc, dường như sông quê không bao giờ ngưng chảy. 

Đến Vũng Tàu, nếu bạn hỏi nhà thơ Lê Huy Mậu có thể ít người biết, nhưng nếu hỏi Ông-Sông-Quê, sẽ nhiều người chỉ cho bạn tới đúng địa chỉ cần tìm. Căn nhà nằm trong con phố nhỏ thành phố biển vừa đủ rộng để ủ chứa hai tâm hồn văn chương. Một Ông-Sông-Quê với một nữ nhà văn. Tôi đến đó, ăn những món dân dã từ miền quê Thanh Chương xứ Nghệ gởi vào qua bàn tay nấu nướng khéo léo của cô Hội An - Bút hiệu này ghép bằng tên hai người con là Tiên Hội và Ly An, tên thật của cô là Hạnh Nhung. Trong dáng dấp hiền lành và kham nhẫn bên bếp lửa, lấp lánh nhiều nỗi niềm của một người đàn bà quê – tận tụy lăn trải cả đời mình ra cho chồng cho con êm ấm. Khi tôi phả những sợi khói màu lên hốc gió thì Ông-Sông-Quê xoắn quần, cởi trần cắt cắt tỉa tỉa mấy cành cây, bụi cỏ ở sân sau. Gọi là sân cho oách, thật ra chỉ vỏn vẹn một ô vuông nho nhỏ có một khe nước nhỏ với hai bờ cỏ mọc hồn nhiên, mấy cụm thằn lằn đang bám xanh lên mảng tường gạch cũ. Góc riêng này, Ông-Sông-Quê miệt mài nửa năm trời đào đào xới xới mới thành. Nhiều người khuyên ông nên làm một hòn non bộ, có suối có thác, róc rách cho vui. Ông từ chối. Khe nước trở thành con sông quê chảy từ tâm tưởng thi sĩ ra hóm hém đất đai xứ sở. Mỗi buổi trưa buổi chiều từ cơ quan về, ông đắm ngay vào mảnh hồn quê ấy. Góc tây, một cái lồng cúc cu thỉnh thoảng cho ra mấy tiếng grù…grù… nghe xa xăm thương nhớ. Ông lại hay ghé chợ chỉ để mua vài con rô đồng hay một bọc cào cào châu chấu còn sống về thả vào sông nước cỏ cây nhà mình. Nhiều văn nhân ghé thăm ông, ngạc nhiên trước đơn sơ mộc mạc mô phỏng sông quê, có người phải thốt lên: -Lê Huy Mậu có cả con sông quê trong nhà à! Ông sung sướng cười hề hề, rửa tay vào phụ vợ nấu bếp. Món ngon nhất ông làm tôi được ăn, ấy là món lạc rang – Đích thị lạc Nghệ An mới ngọt và thơm như thế này được! Chất Nghệ làm nên con người ông hay ông đang mang nặng chất Nghệ đi bốn phương tám hướng cõi người gieo mầm quê hương? Thật như đếm, ấy là Lê Huy Mậu! Công việc, thật. Uống rượu, thật. Về nhà, thật. Cái thật có góc có cạnh, mài dũa qua bôn ba đời sống tượng hình tính cách và bền bĩ tôi luyện nên nhân cách tốt lành của một con người. Cái thật thường đi liền với cái đau, phải chăng vì thế mà người ta bắt đầu thỏa hiệp với nhau về những cái áo made in SỰ THẬT ? 

Tôi gặp Lê Huy Mậu nhiều đến nỗi, có lần nửa đêm ông gọi tôi chỉ để nói về con chim cu gáy vừa sổ lồng bay đi mất. Tại sao người ta hiếm khi tìm lại cho nhau những điều đã mất? Kỷ niệm thì dễ dãi với tâm hồn hơn hiện thực phơi bày ư? Ông hơn tôi gần 40 năm cuộc đời. Khi ông cầm súng lăn vào chiến tranh, nằm gai nếm mật ở đồi biên giới nơi cao nguyên xa lắc thì tôi chưa thành hình trong vòng quay chật chội sự sống này. Khi ông viết những vần thơ đầu tiên, tôi mới vừa oa oa khóc chào đời. Khi ông tóc bạc da mồi ngồi ôn mặt người thì tôi khai mạc thân thể mình trên đường bụi mờ lăn lóc. Gặp nhau, chào hỏi và nhai dăm ba ly rượu. Ông hay tư lự: -Tao đang làm hư mày. Mày có buồn tao không? –Ơ hay, bác đừng làm hư nỗi buồn ấy thì cháu chẳng bao giờ hư cả! Nhiều bạn bè ông đều bảo: -Lê Huy Mậu chỉ được cái hồn nhiên là hơn người! Tôi hân hoan tin nhìn nhận ấy. Cuộc đời Lê Huy Mậu có thể nói là một dòng chảy hồn nhiên nhất mà tôi từng gặp. Thăng cũng hồn nhiên mà trầm cũng hồn nhiên không kém. Từ một anh lính giải ngũ trở về, học tổng hợp văn, khiến xui sao lại đi làm anh cán bộ hải quan. Ông kể: -Hải quan ai cũng giàu có cả. Tao làm mấy năm, tích góp được một tài sản khổng lồ đây! Ấy là ông đang tự hào với cái kho sách phong phú của mình. Sách đông tây kim cổ, sách mới sách cũ, có thể nói đây là một thư viện tư liệu khá đầy đủ về văn chương miền Nam Việt Nam. Lần đầu tiên chạm tay vào thế giới sách ấy, tôi giật mình nhận ra những cái tên quý giá: Bùi Giáng, Hồ Biểu Chánh, Vũ Bằng, Thanh Tâm Tuyền, Nguyên Sa,… Hay những bộ sách dày cộp bìa vàng: Cách mạng văn hóa Trung Quốc, sách dịch từ nhà Paul Camus,… Ông mất nhiều thời gian chăm chút kho tàng của mình:

“Những cuốn sách ngổn ngang xây thành quách quanh mình

Như mời gọi như thách đố…

Có cuốn sách nâng bổng mình lên lẫn vào đám tinh vân 

như đám bụi kim cương lấp lóe giữa trời đêm vũ trụ.

Vĩ đại và nhỏ nhoi khái niệm bỗng nhập nhòa

hữu hạn và vô cùng, có và không bỗng chốc chỉ còn là quan niệm. Sáng và tắt tự ta nhưng cũng ở ngoài ta…

Có cuốn sách đọc xong mình dậm dật như vừa uống phải thứ tửu dược kích dâm của của các bậc hoàng đế Trung Hoa thời cổ. Những dục vọng bản năng tiềm ẩn trong mình được khuyến khích phá vỡ vòng kiềm tỏa. Vẫn biết là tự nhiên sao mình vẫn muốn khoác cho Adam&Eva một chiếc áo văn minh. Chiếc lá nho có thể đến một lúc nào đó sẽ thừa khi nhân loại lại quần hôn nguyên thủy trên khuông hình hài khác…

Có cuốn sách đọc xong mình như rơi tõm xuống vũng ao tù nước đọng, xác chết và bùn rửa, hôi hám và mất vệ sinh, nhưng khốn thay nó hiện thực đến từng centimet. Con cung-quăng còn biết lột xác để bay khỏi ao tù. Sao con người không biết dùng đôi cánh tâm hồn mà bay ra khỏi những tầm thường bé mọn? Mình hỏi vào trống không!”

(Những cuốn sách và tôi – Lê Huy Mậu)

- Ở đâu mà bác tìm ra những đầu sách hiếm hoi này trong thời bao cấp khó khăn ngăn sống cấm chợ ấy? 

- Có gì đâu, tao làm hải quan, những cuốn sách qua cửa khẩu bị ách lại, họ đem vào kho bỏ đó, mỗi năm thanh lý một lần, thế là tao dốc hết tháng lương ra mua lại. 

- Bác có đọc hết không? 

- Có chứ. Đọc hết, đọc thuộc, đọc quên ăn quên ngủ, quên việc quên vợ, nên mới bỏ hải quan đi làm rẫy. Thời đó, cả gia đình dòng tộc và bạn bè nghe tao bỏ hải quan, ai cũng mắng “thằng này hâm rồi!”, nhưng, đời cứ cuốn trôi đi trôi đi và tự ý neo đậu mỗi chúng ta lại bên một bãi bờ nào đó… 

Tôi được biết, Lê Huy Mậu có nhiều công lao trong việc khai khẩn vùng đất rừng Xuyên Mộc. Để có tiền mua giống mua phân và nuôi người trồng rừng, ông làm đủ nghề -Nghề nào cũng có cái hay, mày ạ! Tao phát hiện ra rằng, chúng ta phung phí quá nhiều thời gian cho những ước mơ mà ít ai chịu sử dụng thời gian của mình để kiến tạo cuộc sống này. Khi nhiệm vụ với rừng đã xong, ông trở lại với giấy mực bằng cái nghề mới mà chẳng ai tưởng tượng ra nổi: Tuyên giáo – phụ trách văn hóa văn nghệ. Rồi lại bỏ tuyên giáo để gắn mình vào một chức phận tinh tươm: Nhà thơ – chủ tịch Hội văn học nghệ thuật tỉnh Bà Rịa Vũng Tàu. 

- Từ một người theo dõi/định hướng&chỉ đạo văn nghệ chuyển sang một người làm văn nghệ, bác có thấy mình thay đổi không? Có cảm giác giống như bước qua một chiến tuyến không ?

- Hai cái nghề chứ không phải hai phe đối chọi trên một mặt trận. Nghề nào cũng có ích cho nền văn hóa Việt, nếu người làm nghề ý thức được vai trò của mình và dám dấn thân vì nó. Một anh tuyên giáo và một anh nhà văn thì có gì phải gầm ghè, cự nự nhau ? Hãy để cho đời sống đích thực quyết định mọi thứ, rồi chúng ta sẽ nhận ra cái đích chung của cả xã hội này là ngày mai – mãi mãi là NGÀY MAI chứ không phải HÔM QUA hay HÔM NAY khen chê hay thưởng phạt chúng ta.

Tôi không quen hỏi và ông cũng không quen trả lời. Mọi cuộc đối đáp đều mọc ra từ nhánh sống nào đó, khi dòng nhựa chảy tràn và tích tụ đến cực điểm sinh sôi.

- Làm văn nghệ, trước tình hình đất nước, dân tộc như hiện nay, bác nghĩ mình đã làm tròn bổn phận một công dân qua tác phẩm nghệ thuật chưa ?

- Lựa chọn một thái độ sống chủ động, tích cực là điều hết sức cần thiết. Hội đủ một thông tin qua nhiều kênh thông tin cũng là cần thiết. Có nhiều cách ứng xử khác nhau trước những vấn đề mà cuộc sống và thời đại đặt ra cũng là chuyện bình thường. Tin mình, tin ở đội ngũ, tổ chức mình để có sự chờ đợi lẫn nhau, để tiết chế những những xúc cảm nông nổi trong nhận xét, đánh giá, trong tiếp xúc thông thường, trong quan hệ người với người cũng như trên văn đàn là điều rất cần thiết nhằm tạo nên một bầu không khí thân thiện và đúng mực trong đời sống dân tộc.

Lê Huy Mậu có tài hùng biện, nhất là những lúc gần say. Rượu không quyết định những phát ngôn thẳng thắn của ông, người nghe có thể tìm được trong hơi thở ông có Sartre, có Heideger, có Marx, có Khổng, có Phạm Công Thiện,… Qua lăng kính của Lê Huy Mậu, mọi triết thuyết phải tan vào cuộc sống mới là triết thuyết hữu ích cho con người. Nhiều lần, chúng tôi uống thật say và rong ruổi qua phố phường như hai cánh én lạc loài. Khi ấy, tuổi tác và kinh nghiệm sống trở nên xa sỉ với thơ. Khi ấy, chỉ có những cột đèn nhận ra từng mặt người đang ăn dần từng bước đi của mình và trả cho mặt đường sự thèm khát vô biên ánh sáng tương lai. Khi ấy, trở về căn gác nho nhỏ của ông, chúng tôi pha một ấm trà và lâm râm mưa móc trên những trang sách mòn gáy. Đêm, tôi thường ở lại để gặm nhấm đêm cùng Lê Huy Mậu. Người thi sĩ cởi bỏ số phận, tắm táp dưới nước nôi ngữ ngôn và trở nên đẹp đẽ lạ thường. Đẹp từ tiếng gõ bàn phím nửa khuya. Đẹp từ dáng ngồi u trầm hướng về khung cửa sổ có cây sấu thi thoảng hoa. Đẹp từ tiếng mớ sảng ấm ớ vén giấc ngủ ngược ngày mới. Lê Huy Mậu chỉ bắt đầu ngủ cùng với náo động âm thanh phát ra từ cái ti vi để đầu giường mở volume cực đại. Thể nào, người vợ cần mẫn hiền lành của ông cũng sẽ lên, khe khẽ tắt đèn, tắt quạt, tắt truyền hình và khe khẽ nói một câu gì đó vào bóng tối đang xâm chiếm căn phòng.

Ít người biết, trong gia tài viết đồ sộ của Lê Huy Mậu, có một tập truyện ngắn với cái tên giản dị: GIÁ NGƯỜI. Ông trình bày cuộc đời mình thẳng thóm lên từng con chữ: “Nền giáo dục mà tôi được tiếp thu, cộng với truyền thống nhũn nhịn chịu đựng do ông bà để lại đã rèn đúc nên thói quen chờ đợi, thói quen không đấu tranh đòi hỏi, thói quen chấp nhận. Tôi đã tự vui với những niềm vui bé nhỏ, chật hẹp. Những khả năng vốn tiềm tàng trong con người tôi ngủ yên, không ai và chính cả tôi cũng không muốn đánh thức nó trỗi dậy.Tôi khăng khăng giữ lấy sự yên bình trong dòng trôi đơn điệu của tháng ngày…”. Những bộc bạch thật thà này, Lê Huy Mậu viết năm 1991, đến nay tròn 20 năm. Một quãng đời nhiều biến động đã đi qua tâm hồn nhạy cảm ấy, làm nên một Ông-Sông-Quê hôm nay với chức phận thi sĩ như một nghĩa cử của lao động và sáng tạo bền bĩ trên bờ bãi phù sa quê hương Việt. Tôi còn nhớ một buổi trưa ngồi với ông ở một góc nhỏ phố biển, có nhà thơ Vũ Xuân Hương và nhà báo Lưu Trọng Phú, ông kể câu chuyện về bài thơ đầu tiên của mình:

- Năm 80, nhuận bút một bài thơ mua được 9 cân thịt bò. Cả đám sinh viên khoa văn tấm tắc thưởng thức bữa ăn ngon giữa thời buổi kinh tế khó khăn. Tôi được đám bạn miễn luôn chuyện quét dọn phòng từ đó. Chúng nó bảo: Để cho Lê Huy Mậu làm thơ. Làm thơ mới mua được thịt bò! Nghĩ lại, đến nay, cả đám bạn thời ấy đều ông này bà nọ cả rồi…

Vũngtàu, 09/2011

TS.