Ơi con sông quê

Phạm Thế Hải

Quá nửa đời phiêu dạt 

Con lại về úp mặt vào sông quê 

Ơi con sông dạt dào như lòng mẹ 

Chở che con đi qua chớp bể mưa nguồn

Có những lúc tâm hồn ta khô héo,chẳng muốn nghe một bản nhạc,lời ca. Cuộc sống lo toan đã làm ta băng giá. Rồi bất chợt có một ngày tâm hồn ta thức dậy khi bỗng nghe giai điệu ngọt ngào,tha thiết cùng những ca từ đẹp đẽ đậm chất trữ tình của bài hát "Khúc hát sông quê"... Tiếng hát chạm đến nơi sâu thẳm của lòng ta khi cũng từng là đứa con phiêu dạt xa xứ.

Tiếng hát như gọi lòng ta trở về với quê hương xứ sở,về với bao kỷ niệm đẹp đẽ của tuổi thơ đong đầy nghèo khó.Lòng ta rưng rưng. Mắt ta rớm lệ theo âm hưởng của lời ca. Tuổi thơ ta cũng đã từng cùng bạn bè chăn trâu tắm mát trên dòng quê ngày ấy còn sạch sẽ mát trong. Tuổi thơ ta cũng đã từng đợi mẹ đi chợ về mua cho chiếc bánh đa vừng làm quà. Tuổi thơ ta cũng đã từng gắn bó với đồng bãi, với mùi rơm thơm nồng mùa gặt .

Ôi! những nhọc nhằn của ngày xưa ấy dường như không chỉ có riêng ta mà rất nhiều bạn bè ta. Ta cảm nhận sâu sắc khúc tâm tình đang ngân lên trong lòng tác giả, trong lòng ca sỹ. Họ đang cất lên tiếng nói tận gan ruột để biết bao tâm hồn cùng gặp nhau trong sự đồng điệu. Bài hát như lời nhắn nhủ, nhắc nhở bao người. Tiếng hát thanh lọc hồn ta!

Này dòng sông! ai đã đặt tên cho sông là sông Cả? 

ai đã gọi sông Cả là sông Lam ? 

ta đơn giản chỉ gọi là con sông quê hương

Tôi được đọc bài thơ “Khúc hát sông quê” của Lê Huy Mậu trước khi được nghe bài hát Khúc hát sông quê của Nguyễn Trọng Tạo phổ nhạc từ bài thơ này. Bài thơ được in trên báo Văn Nghệ năm 2002, tôi đọc thấy hay hay nhưng không nhớ lắm. Vì bài thơ khá dài, những hơn 80 câu, lại chỉ được một số câu hay, một số câu khác thuộc dạng thường thường, không có gì đặc biệt. 

Sau đó vài năm, khi tôi quen Thanh Loan, cô ca sỹ người Lăng Thành (Yên Thành), được cô này hát cho nghe bài “Khúc hát sông quê” và nói là của anh Tạo mới sáng tác từ bài thơ của Lê Huy Mậu. Tôi thực sự ngỡ ngàng, cố nhớ lại bài thơ của Lê Huy Mậu mà tôi đã đọc năm nào… 

Sau những câu chuyện hàn huyên, tôi hỏi thêm anh về bài hát này. Anh nói rằng, năm 2002 anh vào Vũng Tàu sáng tác, Lê Huy Mậu nhờ anh đọc một số bài thơ và anh đã rất xúc động trước bài “Khúc hát sông quê”. Anh nói bài thơ làm cho anh nhớ dòng sông Bùng uốn lượn qua làng anh, nhớ tuổi thơ anh, và tự nhiên trào dâng cảm xúc âm nhạc khi đọc bài thơ đó.

quê hương ta nghèo lắm. 

ta rửa rau bến sông cho con cá cùng ăn. 

ta mổ lợn. con quạ khoang cũng ngồi chờ chia thịt. 

cá dưới sông cũng có tết như người

Chỉ chưa đầy tiếng đồng hồ đầu buổi sáng ngày 2 tháng 9 năm ấy, anh đã viết xong ngay bài hát mà không phải sửa lại gì. Tuy có viết lại một số đoạn thơ của Lê Huy Mậu, nhưng anh vẫn tiếc nuối một số đoạn thơ hay mà không làm sao đưa vào bài hát đươc, ví dụ như những câu thơ này: “quê hương ta nghèo lắm/ ta rửa rau bến sông cho con cá cùng ăn/ ta mổ lợn/ con quạ khoang cũng ngồi chờ chia thịt/ cá dưới sông cũng có tết như người”. 

Tính anh khiêm tốn, không dài lời, nên không hay khoe khoang, nhưng tôi biết anh đã rất dụng công khi đưa thơ Lê Huy Mậu vào âm nhạc. Có thể nói, từ khi bài hát “Khúc hát sông quê” ra đời thì tên tuổi của Lê Huy Mậu mới được công chúng biết đến với tư cách là người khởi nguồn cho nhạc của Nguyễn Trọng Tạo. Mảnh đất Yên Thành của tôi không có sông lớn, nhưng hồi trẻ con, đi chăn trâu ở Đồng Tro thường ra sông Dinh tắm. 

Đó là một con sông nhỏ, không đổ ra biển nhưng với bọn trẻ con hồi đó thì thú vị vô cùng. Rất tiếc là nay về quê thì dòng sông Dinh đã trở nên khô cạn và đang chết dần. Quê cha ở Phú Xuyên có dòng sông Hồng hùng vĩ nhưng với tôi không nhiều kỷ niệm. Dẫu vậy, mỗi lần nghe “Khúc hát sông quê” của anh Tạo vẫn như bị nôn nao cả ruột gan nhớ về dòng sông tuổi thơ tôi.

Ngỡ như người đã hát thay tôi 

ngỡ như tôi đã lẫn vào câu hát tuổi thơ ơi!

Bài hát đưa ta trở về với quê hương nguồn cội, trở về với những kỷ niệm tuổi thơ êm đềm hòa cùng thiên nhiên và để được thấy lại mình trong đó. Quê hương luôn luôn là động lực tiếp thêm cho ta sức mạnh để ta vững bước vượt qua những bão giông của cuộc đời (Chở che con đi qua chớp bể mưa nguồn). Sự trở về như một điều tất yếu và hành động “úp mặt vào sông quê” chẳng khác chi đứa trẻ thơ được sà vào lòng mẹ để được bú mớm, dỗ dành và cưng nựng. Con sông quê hương, con sông tuổi thơ đã trở thành hình ảnh tượng trưng cho quê hương nguồn cội, để ta được trở về gột rửa và gội mát tâm hồn… Con sông quê hương “dạt dào như lòng mẹ” mà lòng mẹ thì bao la lắm, ta luôn tìm được nơi trú ngụ, chở che và dù cho có phiêu bạt đến nơi đâu thì lòng mẹ vẫn dõi theo. Hơn thế với thế hệ tôi, con sông quê hương thường gắn với một thời khốn khó của đất nước. Cái khốn khó ấy đã được Nguyễn Trọng Tạo diễn đạt một cách xuất chúng:

Sông còn nhớ chăng nơi ta ngồi ngóng mẹ 

Vời vợi tuổi thơ một xu bánh đa vừng

Với những người thuộc thế hệ 5x, 6x của thế kỷ trước, hình ảnh dễ bắt gặp của tuổi thơ, rất đỗi thân quen, trong tim ai cũng có và luôn hằng lưu giữ: Đứa trẻ thơ ngồi bậc thềm vắng ngóng ra đầu ngõ mong mẹ đi chợ phiên về mua cho đồng quà tấm bánh. Chao ôi! Đó là hình ảnh thân thương quá đỗi! "Cùng một bến sông Con trâu đằm sóng dưới Bầy trẻ thơ tắm mát phía thượng nguồn Một dòng xanh trong chảy mãi tới vô cùng”. Hình ảnh thơ như một bức tranh sống động về sự giao hòa giữa con người và thiên nhiên, cảnh vật. Ở nơi đó cuộc sống nảy nở sinh sôi; sông mang phù sa bồi đắp cho đồng bãi, sông mang nước cho cánh đồng lúa bao la, sông là nơi tắm mát những trưa hè, sông mang lại cá tôm cho cuộc sống… Một dòng chảy bất tận muôn đời và sự sống hai bên bờ mãi mãi nảy nở sinh sôi từ chốn ấy!

Cùng một bến sông Con trâu đằm sóng dưới Bầy trẻ thơ tắm mát phía thượng nguồn Một dòng xanh trong chảy mãi tới vô cùng

“Một dòng xanh trong chảy mãi tới vô cùng”, vâng, hình ảnh kết bài không còn là “mộtdòng sông xanh” nữa mà là “một dòng xanh trong” như một biểu tượng của quê hương và tình mẹ, cũng như tâm hồn và nỗi nhớ quê của người xa xứ không bao giờ vơi cạn, không thể nào có thể đo đếm hết được, để “người đi” mãi luôn đau đáu và hoài niệm về nó, nơi đã cho ta được sống, được tự do, dưỡng nuôi tâm hồn ta và giữ lưu giùm ta bao kỷ niệm. "Khúc hát sông quê” đã đưa ta trở về với dòng sông kỷ niệm, gặp lại mình và để thức tỉnh những ai đã rời xa quê hương bản xứ. Lắng nghe trong sự mượt mà của ca từ trên chất liệu của ngôn ngữ âm nhạc dân tộc cùng chất liệu dân ca đằm thắm để thấy tâm hồn đồng điệu và lòng trào dâng tình quê da diết. Với “Khúc hát sông quê” mỗi người đều tự tìm thấy tuổi thơ mình trong đó, vì thế nó đã là bài ca của mọi người “ngỡ như người đã hát thay tôi/ ngỡ như tôi đã lẫn vào câu hát/ tuổi thơ ơi” (Lê Huy Mậu).

trong ký ức ta sao ngày xưa yên ổn quá chừng một dòng xanh trong chảy mãi tới vô cùng !…

Trong lần đi xuyên Việt hồi năm ngoái, không ít lần vô tình tấp xe vào một quán nào đó, tôi đều bắt gặp bài ca “Khúc hát sông quê”. Thậm chí có lần sang Lào cũng được nghe bài hát đó. Người ta hát bài này ở mọi lúc mọi nơi, hội họp, tổng kết, động thổ, cắt băng khánh thành, giỗ tổ… Thậm chí trong một cuộc thi “Sao Mai điểm hẹn” trên VTV, có hàng chục thí sinh đăng ký bài hát này. Không còn nghi ngờ gì nữa, “Khúc hát sông quê” đã trở thành một ca khúc của công chúng. Nó vượt qua mọi không gian, thời gian để đến với mỗi con người, không kể đó là Nam hay Bắc, già hay trẻ. Đời người nghệ sỹ có được tác phẩm như thế nghĩ cũng sướng! Riêng tôi, cũng hơi ghen với anh Tạo nhưng thấy vẫn được vui lây! đơn giản, anh là đồng hương của tôi. Chúc cho anh sức khỏe và tình yêu để tiếp tục cống hiến cho đời những tác phẩm có giá trị như “Làng Quan Họ quê tôi”, như “Khúc hát sông quê”. 

P.T.H